door Ferdinand Bijzet
Wanneer de balans tussen zelfzorg en zorg voor de ander weg is, komen mensen (en ook hulpverleners) langzaam maar zeker in de problemen.
De (dis)balans tussen autonomie en verbondenheid (de basisbehoeften van ieder mens) ontstaat tijdens ons leven. Vaak al in hoe we opgevoed worden. Meestal ligt er nadruk op één van beide behoeften en krijgt de andere basisbehoefte een wat negatievere lading.
Zo zijn er mensen die geleerd hebben dat opkomen voor jezelf egoïstisch is. Er zijn ook mensen die geleerd hebben dat je alleen jezelf kunt vertrouwen. Dat hulpvragen een teken van zwakte is.
In je opvoeding en tijdens je leven krijg je dus allerlei boodschappen mee van wat gewenst en ongewenst is. Daarmee ontstaan er al snel thema’s, onderwerpen, gedragingen en emoties waarvan je leert dat ze niet “horen” en niet “goed zijn”. Welke je maar beter kunnen onderdrukken. En zo ontstaan er, zoals ik dat noem, toegestane en niet toegestane delen.
Een voorbeeld van iemand die ik deze week sprak:
Kim van begin dertig zoekt hulp bij mij omdat ze vast is gelopen in haar werk. Ze zit ziek en depressief thuis. Ze is opgegroeid in een erg dominant gezin. Vaders wil was wet en vertelde zijn dochter regelmatig dat hij veel trotser was op haar jongere broer en zus. Ze heeft zich altijd aangepast. Het conflict aangaan was zinloos, want daar kreeg je alleen maar ruzie van en wat zij deed was nooit goed genoeg.
Toegestaan voor Kim is:
– Aardig zijn
– Niet opvallen
– Ja zeggen
– Luisteren naar wat een ander zegt dat ze moet doen
Niet toegestaan voor Kim is:
– Haar eigen mening geven
– Conflicten aangaan
– Nee zeggen
– Haar wil serieus nemen
Zij heeft dus voor langere tijd bepaalde belangrijke gedragingen en gevoelens als protest en boosheid onderdrukt. Gedragingen, wensen en gevoelens die wel bij haar horen. Wanneer je te lang dergelijke delen van jezelf moet onderdrukken, lijkt het net alsof ze er niet zijn, maar ze zijn er wel. En deze niet toegestane delen gaan dan op zoek naar een andere uitweg. In de vorm van een symptoom. Deze vrouw zat in een ongelukkig huwelijk waar ze ook geen grenzen aangaf en was ook nog eens totaal overwerkt.
Symptomen (eigenlijk al die klachten waarmee mensen hulp zoeken zoals angst, depressie, relatieproblemen, burnout, overspannenheid, woedeuitbarstingen, etc) zijn eigenlijk niets anders dan de bliksemafleider van de energie die al die tijd onderdrukt is. Het niet toegestane deel is er, vraagt ruimte, maar krijgt het niet. En daardoor ontstaat er een probleem. Een probleem dat een uitweg zoekt en dat vaak vindt in de vorm van een symptoom.
Vaak zoekt je cliënt (of de omgeving van je cliënt) dan hulp voor dit symptoom, met de grote opdracht aan jou als hulpverlener: “Verlos me van dit symptoom”. Maar als je de bron van het symptoom niet vindt, namelijk de niet toegestane delen en deze niet aanpakt, dan wordt daarmee het symptoom ook weer een niet toegestaan deel. Cliënten en hun omgeving zien symptomen vaak als hun vijand. Iets dat koste wat het kost verdwijnen moet.
En voor je het weet ga je daar als hulpverlener in mee. Dan word jij ook een symptoombestrijder in plaats van een symptoomonderzoeker. Terwijl in ieder geval jij de symptomen als hun hulp moet gaan zien. Een hulp die je de weg wijst naar waar het echt over gaat!
Stel jezelf de volgende twee diagnostische vragen:
1. Wat zegt dit symptoom over deze cliënt?
2. Wat staat deze cliënt zich niet toe?
Maak dit zo concreet mogelijk voor jezelf. Schrijf net als ik bij Kim deed, de toegestane en niet-toegestane delen op, zodat je dit letterlijk als routekaart kunt gebruiken.
Voor Kim was er een tussenstap nodig. Eerst liet ik haar tegen haar man zeggen hoe moeilijk zij het vindt om haar mening te geven of te zeggen wat haar niet bevalt. Hoe bang ze is voor zijn afwijzing. Maar juist door dat uit te durven spreken, nam ze zichzelf serieus en daarmee maakte ze contact met haar kracht. Zowel zij als haar man waren verrast van dit zichtbare effect.
Ik ben benieuwd naar je ervaring met symptomen. Ben je vatbaar voor het sterke appèl van cliënten? Herken je de valkuil om de symtomen te gaan bestrijden in plaats van ze te omarmen? Ze op te lossen in plaats van ze als routekaart te zien? Deel je ervaringen met me hier onder in het reactieveld.
