Een beetje ontredderd staat ze voor het whiteboard. Ze is vandaag voor het eerst aanwezig op een Experience Day van het Kempler Instituut. Ze heeft zich heel dapper opgeworpen om  als “therapeut” (zo noemen wij iemand in onze opleiding die aan het oefenen is, ook als het een sociaal werker of jeugdzorgwerker is) te oefenen met een collega die een persoonlijk probleem inbrengt. Op mooie wijze brengt ze het systeem van haar collega in kaart. Ze maakt een mooi genogram op het bord, stelt verdiepende vragen, maar daarna weet ze het niet meer en kijkt mij vragend aan.

In onze opleiding werken wij graag live met onze studenten. We nodigen ze uit hun eigen dilemma’s, vragen en problemen in te brengen en iemand uit de groep als “therapeut” te kiezen. Deze “therapeut” werkt onder supervisie van ons als opleiders met deze casus. Geen rollenspel, maar werken met echte situaties. Rollenspellen zijn goed, maar hebben als nadeel dat je nooit zeker weet of het in het echt ook zo gaat. Inbrengen, zoals wij dat noemen, staan garant voor real live zien wat er gebeurt.

Haar collega brengt een pijnlijke gezinssituatie in. Gescheiden, twee kinderen, een moeizame relatie met haar ex, een nieuwe vriend met kinderen en een zoon in verzet.  We hebben het die dag net gehad over symptoomgedrag bij kinderen en het risico om je daarop te focussen. Gedrag van kinderen is vaak een signaal dat er iets anders aan de hand is. Ze blijft goed uit de valkuil, bespreekt het zelfs, maar loopt daarna wel vast.

Ik vraag haar wat er met haar gebeurt terwijl ze naar dit verhaal luistert. Ze vertelt dat ze vast komt te zitten en zich machteloos voelt. En dat ze de situatie herkent. Ik vraag haar wat ze herkent en ze vertelt zelf uit een gezin te komen met gescheiden ouders. De herkenning is groot want ook haar broer ging in het verzet en zij paste zich aan. Ze kijkt er verdrietig bij en als ik ernaar vraag zegt ze dat ook te zijn. Ik vraag haar hoe het zou zijn om dit tegen haar collega te zeggen. Ze antwoordt dat ze geen zin heeft in zelfmedelijden. Het gaat immers om haar collega die het probleem inbrengt. En dat probleem wil ze graag oplossen.

Dit fenomeen van gefocust zijn op je cliënt en je verantwoordelijk voelen om het probleem van de ander op te lossen, zie ik voortdurend in onze opleidingen en in de trainingen die ik in organisaties geef terug. Maar daardoor kom je meestal dezelfde machteloosheid tegen als je cliënt. In dit geval gaat de “therapeut” zich net zo machteloos voelen als de inbrenger. Je raakt besmet met de dynamiek van het systeem. De weg uit deze besmetting is vaak bij jezelf nagaan wat er gebeurt en daar open over zijn. Vandaar mijn vraag naar wat er bij haar gebeurt.

Haar woorden raken me en ik word er zelf een beetje verdrietig van. Haar prachtige herkenning, haar eigen verdriet, noemt ze zelfmedelijden terwijl het volgens mij zo helpend kan zijn voor haar collega. Ik vertel haar dat haar woorden me raken en dat ik vermoed dat haar verdriet vroeger maar weinig gezien is, of weggezet is als zelfmedelijden. Ze krijgt tranen in haar ogen en knikt bevestigend.

Haar collega, de inbrenger van het probleem, kijkt haar met tranen in de ogen aan en begint te huilen. Ik vraag haar wat er met haar gebeurt. Ze zegt dat ze door de woorden van haar “therapeut” opeens ziet hoe klem haar kinderen zitten. Dat raakt haar diep.  “Ik kijk opeens naar een van mijn kinderen” zegt ze.

Dit is wat wij de kracht van persoonlijk reageren noemen. Wij hebben allemaal onze eigen ervaringsdeskundigheid. Deze “therapeut” is ervaringsdeskundige als kind van gescheiden ouders. Binnen de GGZ en verslavingszorg zien we steeds vaker dat ervaringsdeskundigen ingezet worden in behandelingen. Maar volgens ons heeft elke therapeut, behandelaar, sociaal werker en jeugdzorgwerker een vorm van ervaringsdeskundigheid. En ja, je moet deze niet zomaar overal ten toon spreiden, maar achterhouden zoals velen van ons geleerd is, is ook jammer. Want als we naar dit voorbeeld kijken brengt de specifieke ervaringsdeskundigheid van deze student precies wat haar collega nodig heeft.

Het gesprek gaat nog even verder. Ik breng in dat ik vermoed dat haar zoon in verzet gaat omdat hij nog niet zo ver is als zijn moeder. Zij staat al open voor een nieuwe relatie, een nieuw samengesteld gezin, maar hij misschien nog niet. En nu springt zij, de “therapeut” me bij. Met tranen in haar ogen deelt ze hoe zij vroeger ook “gezellig” moest doen toen een van haar ouders een nieuwe partner kreeg. En hoe daardoor tot op de dag van vandaag het gezin nooit meer gezellig samen is. Weer is haar collega in tranen. “Ik moet echt nog langzamer” zegt ze.

Het valt me vaker op in onze opleidingen dat de “cliënt” de “therapeut” krijgt die hij of zij nodig heeft. Maar vaak is het ook andersom. De “therapeut” krijgt de “cliënt” die hij of zij nodig heeft. Zo ook vandaag. De “cliënt” krijgt in de therapeut de stem van haar kinderen gepresenteerd. Maar ook de “therapeut” krijgt iets, namelijk de liefdevolle en betraande ogen van een “ouder”. Dat is precies waar “hulpverlening en therapie” wat mij betreft over gaat. Twee of meer mensen die elkaar ontmoeten en waar ieder een nieuwe ervaring opdoet. 

• Wil je ook kennismaken met onze manier van werken waarbij ervaringsgericht werken, ervaringsdeskundigheid en systeemgericht werken elkaar raken? Meld je aan voor een van onze Experience Days of nodig ons uit voor een inspirerende training in jouw team.