door Ferdinand Bijzet
“Alles moet korter, sneller en goedkoper” verzuchtte een deelnemer aan een training. Ze is werkzaam in de GGZ, werkt in een ouder-kind team en voelt de druk van het geld. Ze is niet de enige. Waar ik ook kom, of het nu in een sociaal wijkteam, de GGZ of het CJG is, iedereen heeft ermee te maken. Problemen kosten de samenleving geld en dienen dus zo snel mogelijk te worden opgelost. Overlast dient bestreden te worden en symptomen moeten verdwijnen.
Symptoomreductie
Wat ik steeds vaker tegenkom is dat organisatie A een indicatie afgeeft waarmee organisatie B aan de slag gaat. In die indicatie staat dan (kort door de bocht) beschreven wat de problemen zijn en wat de doelen zijn. En deze doelen, zo hoor ik in de praktijk, zijn bijna altijd gericht op symptoomreductie. Behandeling/begeleiding is geslaagd als de symptomen zijn verdwenen. Tijdens evaluatiegesprekken moet de hulpverlener aantonen hoe er aan de doelen gewerkt is en of er vorderingen zijn gemaakt. Want behandeltijd is geld. En geld is schaars in de zorg. Met als gevolg dat hulpverleners zich richten op het oplossen van problemen en het blussen van branden.
Symptomen zijn oplossingen
Daarmee opent zich een enorme valkuil! De vraag die namelijk als eerste beantwoord dient te worden is wat de functie van deze problemen/symptomen is. Symptomen (die dingen waarmee mensen naar de hulpverlener gaan) zijn namelijk meestal niet herkende oplossingen voor problemen die men anders had gehad als men het symptoom niet had.
Ik kan me voorstellen dat je die zin nog een keer moet lezen om de betekenis te vatten:
Symptomen zijn niet herkende (en niet gewaardeerde) oplossingen voor problemen die je anders in plaats van het symptoom had gehad.
De man met overgewicht
Deze week nog sprak ik een man die bij mij kwam met als symptoom zijn overgewicht (ondanks maagverkleining) en overmatig eten en snoepen. Wat wil hij? Gezond eten en afvallen. Toen we naar deze situatie keken viel het volgende op:
Ten diepste ervaart hij een hoop woede in zijn leven. Maar dat mag er niet zijn. Ooit, lang geleden, heeft hij de beslissing genomen zijn woede nooit meer de vrije loop te laten. Die woede is natuurlijk niet weg. Die zit er nog. Om deze te temmen is hij gaan eten. Om zijn overgewicht te temmen heeft hij een maagverkleining gedaan. De woede is er nog steeds, maar wel ver weg gestopt.
Toen we samen naar dit plaatje keken, bleek overgewicht niet het probleem te zijn. Als hij geen overgewicht en overeten had gehad (symptoom) had hij woede (het andere probleem) gevoeld. Overeten is een strategie om woede te beheersen.
Liever te dik en te veel eten dan woede toelaten.
Symptoomverschuiving
Een hulpverlener die zich door druk van tijd en geld laat leiden, wordt zomaar verleid om met hem te gaan werken aan een plan om het overeten te stoppen en af te gaan vallen. Een hulpverlener die dit doet zal in eerste instantie een cliënt ontmoeten die hier blij mee is. Want zijn probleem wordt immers aangepakt. Maar verandering op de lange termijn blijft uit. Overeten stopt, maar dan komt woede en die moet onder de duim gehouden worden. Welk nieuw symptoom vult het gat? Drinken? Overwerken? Angst?
In dit voorbeeld gaat het over eten, maar vul de symptomen maar in. Hoe harder je symptomen probeert te bestrijden, hoe groter de kans is dat je je uiteindelijk machteloos gaat voelen. Hoe meer je symptomen als waardevolle informatie gaat zien hoe meer je de vraag kunt stellen “waar helpt dit symptoom je bij?” De paradox is volgens mij dat hoe meer je symptomen als signalen en bondgenoten gaat zien, hoe effectiever je gaat werken en hoe korter de behandeling/begeleiding gaat duren. Wij noemen dat de paradoxale theorie van de verandering. Hoe meer je mag zijn wie je bent, met alles erop en eraan, hoe meer je ook kunt gaan veranderen.
Herken je je hierin? Kom dan eens naar een van onze Experience Days. Tijdens deze dagen laten we je zien hoe wij opleiden, hoe we omgaan met symptomen en wat onze visie op inspirerend hulpverlenerschap is. Middels live sessies, inspirerende colleges en videoanalyses brengen we de theorie heel dichtbij. Deze dag is geheel gratis en je krijgt er SKJ en Registerpleinpunten voor. Wel vragen we een bijdrage voor de lunch.
